تعزیه حضرت علی اکبر(ع)
| سوگواری محرم |
| رویدادها |
|---|
|
واقعه کربلا • اسیران کربلا • روزشمار واقعه عاشورا • روز عاشورا • نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) |
| افراد |
| علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا |
| جای‌ها |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه |
| مناسبت‌ها |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر |
| مراسم |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت |
تعزیه حضرت علی اکبر(ع) از تعزیه‌های دهه اول محرم که معمولاً در روز هشتم محرم اجرا می‌شود و موضوع آن شهادت حضرت علی اکبر(ع) است. تعزیه با سخنانی از امام حسین(ع)، حضرت زینب و لیلا مادر علی اکبر و اذن‌گرفتن حضرت علی‌اکبر از امام حسین(ع) برای به میدان رفتن آغاز می‌شود. سپس به میدان رفتن او و مبارزطلبیدن و بازگشت از میدان جنگ و تقاضای آب به تصویر کشیده می‌شود و در نهایت، شهادت او و حاضرشدن امام حسین(ع) بر کنار پیکر فرزندش و صدازدن جوانان بنی‌هاشم برای بردن پیکر علی‌اکبر.
حضرت علی اکبر(ع)
علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب(ع)، که به علی اکبر شهرت دارد، فرزند امام حسین(ع)، پیشوای سوم شیعیان است که در سال ۳۳ق در مدینه به دنیا آمد.گفته‌اند او در سیرت ظاهری و باطنی بسیار به پیامبر اسلام شبیه بوده است. علی اکبر در واقعه عاشورا شجاعت و فدارکاری بسیاری از خود نشان داد و در نبرد با سپاهیان یزید به شهادت رسید. بنابر روایات، وی نخستین شهید از بنی هاشم در روز عاشورا بوده است. مرقد حضرت علی اکبر در کربلا وداخل ضریح امام حسین(ع) قرار دارد.
شرح تعزیه
آغاز
تعزیه با نقل سخنانی از امام حسین(ع)، حضرت زینب و لیلا مادر علی اکبر(ع) شروع و سپس حضرت علی اکبر(ع) برای گرفتن اجازه میدان وارد خیمه امام حسین(ع) می‌شود. مکالمه امام و فرزندش به درازا کشیده می‌شود، نهایت علی اکبر(ع) پدر را راضی می‌کند و سپس به سراغ مادر می‌رود. لیلا به سختی به علی اکبر(ع) اجازه می‌دهد، سپس نوبت خواهرش سکینه می‌شود که مانع رفتن وی به میدان شود، علی اکبر پدر را واسطه خود و سکینه می‌نماید و عازم میدان می‌شود.
در میدان
علی اکبر خطاب به عمر بن سعد وی را به مبارزه می‌طلبد. چون او بسیار به پیامبر اکرم(ص) شبیه است، سپاهیان کوفه به تصور اینکه پیغمبر به میدان آمده شروع به توصیف چهره علی اکبر می‌نمایند. در اینجا عمر بن سعد رفع شبهه کرده، علی اکبر را به شمر و دیگران معرفی می‌کند. لشکر با شناختن علی اکبر جنگ را آغاز نموده، پس از اندی علی اکبر به خیمه‌ها برمی‌گردد و از امام آب می‌طلبد. چون در اردوگاه، آب وجود ندارد، امام زبان خود را در دهان علی می‌گذارد و علی اکبر به تشنگی پدر پی می‌برد و دوباره عازم میدان می‌شود. پس از کمی جنگ با مخالف خوانان، زخمی شده و به زمین می‌افتد، مخالف خوانان وی را احاطه می‌کنند در این هنگام علی اکبر پدر را صدا می‌کند، امام وارد میدان شده و در جستجوی علی اکبر به این طرف وآن طرف می‌رود، و مخالفان جای علی اکبر تغییر می‌دهند تا امام به نتواند به کمک وی بیاید.
شهادت
علی اکبر به زمین می‌افتد و امام بر بالای سر او حاضر می‌شود. در این هنگام حاضران در مجلس تعزیه گریه می‌کنند و نذورات خود را به بانی مجلس تحویل می‌دهند. در ادامه تعزیه، امام کنار نعش علی اکبر(ع) مرثیه خوانی می‌نماید. سپس جوانان بنی هاشم را صدا می‌زند تا در انتقال پیکر علی اکبر(ع) به خیمه‌ها کمک کنند. امام زنان از جمله حضرت زینب(ع) و لیلا را از شهادت علی اکبر(ع) آگاه کرده، آنان به گریه و زاری در قالب اشعار می‌پردازند.
شخصیت‌ها
نمونه اشعار
| گفتگوی علی اکبر(ع) با امام حسین(ع) | ||
| امام: ساعتی صبر کن‌ای مونس جان من زار | علی اکبر:نیست‌ای جان پدر بر دل من صبر وقرار | |
| امام:نیست این جان پسر وقت سفر کردن تو | علی اکبر:وقت و بگذشته پدر دست من و دامن تو | |
| امام:چه شتابی پدر با تو وصیت دارد | علی اکبر:چه وصیت پسرت شوق شهادت دارد | |
| امام:آرزو بود دلم را که تو داماد شوی | علی اکبر:عشرت آن است که من کشته و تو شاد شوی | |
| امام:مادرت داشت امید این قد موزون بیند | علی اکبر:بدن بی‌سرم افتاده به هامون بیند | |
| امام:عمه‌ات خواست لباس تو بپوشاند آه | علی اکبر:او بپوشد به تن خویش کنون رخت سیاه | |
| امام:به وطن خواهر زارت زه وفا منتظر است |
علی اکبر:غم بی‌یاری تو از غم او بشتر است | |
| خطاب ابن سعد به شمر و لشکر | ||
| شمر ساکت شو در این میدان چه شورت بر سرت است | تا به کی گویی که این رعنا جوان پیغبر است | |
| آنچه حیدر کرده در صفین و جنگ نهروان | ما تلافی می‌کنیم امروز روز کیفر است | |
| ای قوم به تحقیق بدانید که این است | آن کس که چنین خاطر ما کرده مکدر | |
| نور دل لیلا بود و نخبه حیدر | فرزند حسین باشد و نامش علی اکبر | |
| علی اکبر(ع) خطاب به لشکر | ||
| ای گروه کوفیان من نور چشم حیدرم | شبه خیرالمرسلینم، یادگار حیدرم | |
| باب من یعقوب باشد یوسف درکربلا | یوسف کرب و بلایم من علی اکبرم | |
| این زره باشد ز داود نبی اندر تنم | دیگر این دستار پیغمبر بود اندر سرم | |
| لافتی الاعلی لاسیف الا ذوالفقار | خرمن دشمن بسوزد تیغم همچون آذرم | |
| در بلندی عمه‌ام زینب تماشا می‌کند | انتظار آب دارد آن سکینه خواهرم | |
| امام(ع) بر بالین نعش علی اکبر(ع) | ||
| ز چه‌ای ندیده کامم تو به من نظر نداری | مگر از دل فکار پدرت خبر نداری | |
| به هزار امید خود را به بر تو من رساندم | ستم است اگر سر خود تو زخاک بر نداری | |
| جوانان بنی‌هاشم بیائید | علی را بر در خیمه رسانید | |
| خدا داند که من طاقت ندارم | علی را بر در خیمه رسانم | |
| لیلا در آ ز خیمه عمرم سر آمده | از قتله گاه نعش علی اکبر آمده | |
پانویس
- ↑ سماوی، سلحشوران طف، ۱۳۸۱ش، ص۶۱.
- ↑ سید بن طاوس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۳؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۴.
- ↑ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۵.
- ↑ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۴۰۸ق، ص۸۶؛ ابی مخنف، وقعة الطف، ۱۴۲۷ق، ص۲۷۶.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۴۱۷ق، ص۳۵۲.
- ↑ صالحی راد، مجالس تعزیه، ۱۳۸۹ش، ص۴۲۴.
- ↑ صالحی راد، مجالس تعزیه، ۱۳۸۹ش، ص۴۳۰.
- ↑ صالحی راد، مجالس تعزیه، ۱۳۸۹ش، ص۴۳۱.
- ↑ صالحی راد، مجالس تعزیه، ۱۳۸۹ش، ص۴۳۳.
منابع
- ابی مخنف، لوط بن یحیی، وقعة الطف، تحقیق محمد هادی یوسفی غروی، بیروت، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد السماوی، قم، انوار الهدی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- سماوی، محمد بن طاهر، سلحشوران طف (تحقیق و نگرشی جامع بر زندگانی و مقتل امام حسین(ع) و حماسه آفرینان کربلا)، ترجمه عباس جلالی، قم، انتشارات زائر، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اللهوف فی قتلی الطفوف، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش.
- صالحی راد، حسن، مجالس تعزیه، تهران، انتشارات سروش، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، معروف، ۱۴۱۷ق.
پیوند به بیرون